Açık Kavramlar ve İlkeler
Last updated
Last updated
Açık Bilim, araştırma verilerinin, laboratuvar notlarının ve diğer araştırma süreçlerinin, araştırma ile araştırmanın dayandığı veri ve yöntemlerin yeniden kullanımına, yeniden dağıtılmasına ve çoğaltılmasına olanak tanıyan koşullar altında serbestçe erişilebilir olduğu, başkalarının işbirliği yapabileceği ve katkıda bulunabileceği bilim pratiğidir (FOSTER Açık Bilim Tanımı). Özetle Açık Blim, işbirliği içindeki ağlar aracılığıyla paylaşılan ve geliştirilen şeffaf ve erişilebilir bilgidir (Vicente-Sáez & Martínez-Fuentes 2018).
Açık Bilim, araştırmalarda artan titizlik, hesap verebilirlik ve tekrarlanabilirlik ile ilgilidir. Kapsayıcılık, açıklık, eşitlik ve paylaşım ilkelerine dayanmakta, en nihayetinde araştırmanın yapılma şeklini, kimin dahil olduğunu ve nasıl değer gördüğünü değiştirmeyi hedefler. Araştırmanın, dünyanın faydalanması için katılıma, değerlendirmeye/çürütmeye, geliştirmeye ve (yeniden) kullanıma açık olmasını amaçlar.
Bilimin farklı yanları ile ilgili çeşitli "açıklık" tanımları vardır; Open Definition tanımı şu şekildedir: “Açık veri ve içerik, herkes tarafından herhangi bir sebeple serbestçe kullanılabilir, uyarlanabilir ve paylaşılabilir”. Açık Bilim, genellikle yayınlara açık erişim, açık araştırma verisi, açık kaynak yazılımlar/araçlar, açık iş akışları, vatandaş bilimi, açık eğitim kaynakları ve açık hakem değerlendirmesi dahil araştırma değerlendirme için alternatif yöntemler gibi alanları içeren çeşitli uygulamaları kapsamaktadır (Pontika ve diğerleri 2015).
Pontika ve diğerleri (2015), Türkçe çeviri: Güleda Doğan
Bu çeşitli uygulamaları gerçekleştirme çabasının altında yatan amaçlar ve varsayımlar Fecher ve Friesike (2013) tarafından analiz edilmiş, literatürün incelenmesi ile beş ana konu ya da "düşünce ekolü" bulunmuştur. Bunlar:
Demokratik ekol: Bilgiye erişimde eşit olmayan bir dağılımın olduğuna inanan bu ekol, bilimsel bilgiyi (yayınlar ve veriler dahil) herkes için ücretsiz olarak erişilebilir kılmakla ilgilenir.
Pragmatik ekol: Bilgi üretmenin işbirliği yoluyla daha verimli hale geldiği ve eleştiri yoluyla güçlendiği ilkesini benimseyen bu ekol, bilim adamlarının arasındaki iletişimi sağlayarak ve bilimsel yöntemleri şeffaf hale getirerek ağ (network) etkilerinden yararlanmayı amaçlamaktadır.
Altyapı ekolü: Bu ekol, etkili araştırmanın yaygınlaştırma ve işbirliği için hazır platformlar, araç ve hizmetler gerektirdiği varsayımından hareket etmektedir.
Kamu ekolü: Gerçek toplumsal etkinin, araştırmaya toplumsal katılımı ve bilimsel sonuçların kolayca anlaşılabilir iletişimini gerektirdiği kabulune dayanan bu ekol, halkı yurttaş bilimi aracılığıyla araştırmalarda işbirliği yapmaya ve bilimi, basit özetler (lay summaries), blog yazma ve diğer daha az resmi iletişim yöntemleri aracılığıyla daha kolay anlaşılır hale getirmeye çalışır.
Ölçüm ekolü: Bu ekol, bilimsel etkiyi ölçmek için geleneksel metriklerin sorunlu olduğunun (örneğin, genellikle yalnızca dergi düzeyinde yayınlara çok fazla odaklanarak) kabulünden hareketle, önceden görünmeyen faaliyetler yoluyla bilimin etkisini izleyecek ve ölçecek dijital olarak ağa bağlı araçların yeni olanaklarından yararlanabilecek "alternatif ölçevler" aramaktadır.
Açık Bilim, yukarıda tanımlandığı gibi, hakim kültürün genellikle hiyearşik ve muhafazakar olabildiği akademik uygulamalar için çok fazla sayıda potansiyel yapısal değişikliği kapsar. Ayrıca, araştırmacılar Açık Bilimin hedeflerine olumlu baksalar da, mevcut teşvik mekanizmaları henüz bu yeni açıklık ve işbirliği kültürünü yansıtmadığından, bunun değerini şimdilik göremeyebilirler. Sonuç olarak, araştırmacıları uygulamalarını değiştirmelerine ihtiyaç olduğu konusunda ikna etmek, Açık Bilim uygulamalarının yalnızca etik, sosyal ve akademik faydalarına değil, aynı zamanda işlerinde başarılı olmalarına fiilen yardımcı olacak yöntemlere de hakim olmayı gerektirecektir. Bu kısım, Açık Bilimdeki temel birtakım kavramları, ilkeleri, aktörleri ve uygulamaları ve bunların daha geniş bir araştırma ekosistemine nasıl adapte edileceğini anlatacaktır.
Açık Bilimin temelini oluşturan sosyal, ekonomik, yasal ve etik ilke ve kavramları anlamak.
Açık Bilimin tarihini, farklı araştırma toplulukları, disiplinler ve kültürlerin bakış açılarındaki farklılığı ve çeşitliliği anlamak.
Açık Bilim etrafındaki gelişmeler ve bunların araştırmacılar, araştırmalar ve daha geniş anlamda toplum üzerindeki etkileri hakkında fikir edinmek.
Bilgi ve Beceriler
Açık Bilim, kod, veri ve araştırma makalelerini içeren bilimsel araştırma sonuçlarını daha erişilebilir hale getirmeye yardımcı olan harekettir.
Açık yayıncılık, açık veri, açık kaynak kod, açık defter bilimi, açık hakem değerlendirmesi, açık dağıtım ve açık materyaller gibi bütün araştırma yaşam döngüsüne etki eden birçok farklı ancak genellikle birbiriyle ilişkili konuyu kapsar (tanımlar için terimler sözlüğüne bakınız).
Açık Bilimin tarihi ve Açık Bilim hareketinin ardındaki motivasyon.
Akademik yayıncılığın başlangıcı ilk akademik dergilerin yayımlandığı 17. yüzyıla dayanmaktadır.
Kaynakları araştırma disiplinleri arasında paylaşmak için artan motivasyonun yanı sıra daha fazla verimlilik, titizlik, hesap verebilirlik, gelecek nesiller için sürdürülebilirlik ve tekrarlanabilirlik için artan şeffaflık.
Artan şeffaflığın sahteciliği, veri manipülasyonunu ve sonuçların seçici raporlanmasını azaltabileceği etik durumlar.
Mevcut durum, kamu tarafından finanse edilen araştırmaların genellikle hızlandırılmış toplumsal veya ekonomik büyüme ve yenilik amacıyla daha açık bir şekilde paylaşılması yönünde araştırma akademileri ve hükümetler tarafından yapılan baskılardan doğmuştur.
Kamu tarafından finanse edilen araştırmaların çıktıları kamuya açık olmalıdır.
Araştırmada ve araştırmacılar arasında kültürel değişimi yönlendirme ihtiyacı.
Bilimsel işbirliğini kolaylaştırmak için Web tabanlı araç ve teknolojileri benimsemek.
Açık Bilim uygulamaları, ilkeleri ve toplulukları içerisindeki farklılıklar ve ortaklıklar.
Açık Bilimin daha geniş paylaşım ve yeniden kullanımla ilişkili olarak artan etkiye yol açtığı genel kabul görmektedir (örneğin, "açık erişim atıf avantajı").
Açık Bilim, bilime olan güveni ve bilimsel sonuçların güvenirliğini artırabilir.
Açık Bilimin lisanslama, telif hakkı konuları ile ilgisi.
Genel anlamda açık araştırma çıktıları, yeniden kullanımı en üst düzeye çıkarmak için çalışma sahibine çalışmanın mülkiyetini elinde tutma ve çalışmaları için kredi alma imkanı veren açık lisanslarla lisanslanır.
S: "Açık Bilim ile ‘bilim’ arasındaki farklılık nedir?"
C: Açık Bilim, örneğin kod ve verileri açıkça paylaşarak geleneksel bilimi çeşitli aşamalarda daha fazla şeffaflık içerecek şekilde yapmayı ifade eder. Birçok araştırmacı bunu halihazırda yapmakta ancak Açık Bilim olarak adlandırmamaktadır.
S: "Sosyal ve Beşeri Bilimler ‘Açık Bilim’ kapsamında değil midir?"
C: Hayır, Açık Bilim terimi kapsayıcıdır. Aslında durum şu ki, Açık Bilim bazen diğer disiplinler, ilkeler ve uygulamalar anlamında daha kapsayıcı olması için daha geniş içerikli ‘Açık Araştırma (Open Research)’ ya da ‘Açık Akademi (Open Scholarship)’ terimleri ile adlandırılmaktadır. Bununla birlikte, Açık Bilim birçok düzeyde yaygın kullanılan terimdir ve bu nedenle, tüm araştırma disiplinlerini içermesi koşuluyla, iletişim amaçlı olarak benimsenmesi makul görülmektedir.
S: "Açık Bilim, araştırmanın kötüye kullanılmasına veya yanlış anlaşılmasına yol açar mı?"
C: Hayır, Açık Bilim ilkelerinin uygulanması aslında kötüye kullanıma veya yanlış anlaşılmaya karşı bir güvencedir. Şeffaflık inancı, güveni besler ve diğer kişilerin araştırma sürecini doğrulaması ve onaylamasına olanak sağlar.
S: "Açık Bilim çok fazla bilgi yüklemesine yol açar mı?"
C: Çok az bilgiye sahip olup önemli kısımları kaçırma riskiyle yaşamaktansa, çok fazla bilgiye sahip olup bunlarla uğraşmak daha iyidir. Ayrıca RSS beslemeleri, makine öğrenimi ve yapay zeka gibi içerik toplamayı kolaylaştıran teknolojiler de vardır.
Açık Bilimi destekleyen temel akademik, ekonomik ve toplumsal ilke ve kavramları ve bunların daha yaygın etkiler açısından sizin için neden önemli olduğunu açıklayabilmek.
Açık Bilimin sayısız boyutu ve bunlarla ilgili bazı araç ve uygulamalara yönelik bir anlayış geliştirmek.
Açık Bilimin mevcut durumuna ve kapsadığı bakış açılarının çeşitliliğine aşina olmak.
European Commission's Directorate-General for Research & Innovation (RTD) (2016). Open innovation, Open Science, open to the world - a vision for Europe. ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/open-innovation-open-science-open-world-vision-europe
Fecher ve Friesike (2014). Open Science: One Term, Five Schools of Thought. doi.org/10.1007/978-3-319-00026-8_2
High Level Group (2017). Europe's future. Open innovation, Open Science, open to the world: reflections of the Research, Innovation and Science Policy Experts (RISE). doi.org/10.2777/79895
Masuzzo ve Martens (2017). Do you speak Open Science? Resources and tips to learn the language. doi.org/10.7287/peerj.preprints.2689v1
Watson (2015). When will ‘Open Science’ become simply ‘science’?. doi.org/10.1186/s13059-015-0669-2
