Açık Bilim Politikaları

9. Açık Bilim Politikaları

Nedir?

Açık bilim politkalarını, açık bilim ilkelerini teşvik etmeyi ve açık bilim uygulamalarını kabul etmeyi amaçlayan strateji ve eylemler olarak tanımlayabiliriz. Bu politikalar genellikle araştırma yapan kurumlar, fon sağlayıcılar, hükümetler ya da yayıncılar tarafından oluşturulmaktadır. İlk politikalar, kamu tarafından finanse edilen araştırmalardan elde edilen sonuçlarının herhangi bir kısıtlama olmaksızın kamuya açık olması gerektiği düşüncesine dayalı olarak araştırma sonuçların açık bir şekilde yayımlanmasını talep etmeyi amaçlamıştı. Ancak artık politikaların kapsamı genişledi ve araştırma sürecinin herhangi bir noktasında açık bilim uygulamalarını teşvik eden ulusal politikalar bulabiliyoruz. Ayrıca, yeni ve mevcut kanun, yönetmelik ve yönergelerde özel hükümler de bulabiliyoruz.

Gerekçe

Açık bilimin ana etmenlerinden biri kurumlar, fon sağlayıcılar ve yayıncılar tarafından oluşturulan mevcut politikalar olduğundan bunların araştırmacıları nasıl etkilediğini bilmek önemlidir. Açık bilim uygulamalarının benimsenmesini ve kabul edilmesini amaçlayan bir politika tasarlamayı planlıyorsanız, örtüşme ve çelişkilerden kaçınmak için mevcut politikaları bilmek önemlidir. Bu nedenle, araştırmacılar ve politika yapıcılar, mevcut politikalar ile ilgili bilgi sahibi olmalı ve bunların kendilerini nasıl etkilediğini bilmelidir.

Öğrenme hedefleri

  1. Hedef kitlenize bağlı olarak, eğitim oturumunun amaçları farklı olacaktır. Araştırmacılar (geniş anlamda) ve politika yapıcılar (bir kurum içindeki ya da fon sağlayıcılar - geniş anlamda) arasında geniş bir ayrım yapabiliriz.

  2. Eğitim programınız esas olarak tüm "seviyeler" dahil olmak üzere araştırmacılara yönelikse, bu durumda temel hedef açık bilim politikalarının onları nasıl etkilediğini ele almaktır.

  3. Eğitim programınız politika yapıcıları hedef alıyorsa, açık bilimi teşvik etmek üzere bir politika tasarlama ve bunu uygulamaya odaklanmalısınız.

  4. Fon sağlayıcıları ya da bir kurumdaki politika yapıcıları eğitmek istiyorsanız, bir politikanın nasıl tasarlandığını, geliştirildiğini, uygulamaya konduğunu ve izlendiğini/denetlendiğini göstermek önemli olmalıdır.

Temel unsurlar

Bilgi

Eğitim hedef kitlenizi etkileyen tüm politikaları gözden geçirmelisiniz. İlk olarak kurumsal düzeydeki tüm kurumsal politikaları kontrol edin. Örneğin; telif hakkı, fikri mülkiyet, açık erişim, araştırma verisi.

İkinci olarak, açık bilimi gerçekleştirirken araştırmacıları etkileyebilecek herhangi bir ulusal politika ya da yasayı gözden geçirin. Örneğin, açık erişim hükümleri olan yasalar veya doktora tezlerini etkileyen kararnameler.

Ulusal düzeyde, bir politikayı doğrudan veya dolaylı olarak etkileyebilecek veya bazı gereklilikleri ortaya çıkarabilecek bazı kanunlar veya kararnameler olabilir. Örneğin, OpenAIRE sayfasında bulunan Avrupa'daki ulusal açık erişim politikalarını inceleyebilirsiniz.

Bilim uluslararası olduğundan, esas olarak uluslararası fon sağlayıcılardan gelen, hedef kitlemizi etkileyebilecek herhangi bir uluslararası politikayı gözden geçirmeliyiz. Avrupa düzeyinde, araştırma çıktılarının yayılmasına ilişkin H2020 Araştırma Çerçevesinden gelen politikalar mevcuttur, ancak araştırma döngüsünün diğer kısımlarını etkileyen başka politikalarımız da olabilir.

Ayrıca uluslararası düzeyde bazı yayıncılar, özellikle bir çalışma gönderirken araştırma verilerinin yayınlanmasına ilişkin yeni politikalar getirmiştir.

Eğitim hedef kitleniz ulusal bir açık bilim politikası uygulamak için bir yol haritası ya da gündem (agenda) geliştirme konusunda istekli ise diğer bölümlerde yapılanları karşılaştırmanız tavsiye edilebilir. Bir başlangıç noktası olarak, 2016 Amsterdam Eylem Çağrısı dikkate alınması gereken bazı konuları ve kime hitap edildiğini gösterebilir. Hollanda, Portekiz ya da Finlandiya ulusal politikaların planlanması, bazı eylemlerin ana hatlarıyla belirlenmesi ve uygulanmasının/yürütülmesinin nasıl ölçüleceğini bulmaya yardımcı olabilir.

Beceriler

Kursiyerlerin her bir politikanın temel özelliklerini belirlemesi gerekecektir: kime hitap ediliyor, gereksinimler neler, birbirleriyle nasıl örtüşüyorlar.

Araştırmacıların farklı politikaların gereğini nasıl yapacaklarını gösterebilirsiniz: hizmetlerin nerede olduğu, kurumun sağlayabileceği araçlar ve bunların alternatiflerini nerede bulabilecekleri. Örneğin, bir kurum araştırma verilerini depolamak ve yayınlamak için bir altyapı sağlamıyor olabilir; ancak politika gereksinimlerini karşılayan harici çözümlere işaret edebilir. Bu çözümlerin, istenen özelliklere sahip olmayan başka harici çözümlerle karşılaştırılması da yararlıdır.

Bir açık bilim politikası tasarlarken, kursiyerlerin, böyle bir politikaya sahip olmanın temel amaçlarını tanımlayabilmeleri ve gerçekleştirmeye çalıştıkları hedef ve değişiklikleri saptayabilmeleri gerekmektedir. Bir kez tanımlandıktan sonra, politikanın amaçlarına ulaşıp ulaşmadığının ölçülmesi için temel performans ölçütlerini bulabilmelidirler ve hedeflere ulaşılmazsa politikayı gözden geçirip güncelleyebilmelidirler.

Sorular, engeller ve yaygın yanlış anlamalar

Politikalara ilişkin eğitim oturumlarında araştırmacılardan gelen temel soru, nerede yayın yapılacağına karar verme gibi özgürlükleri kaybetmeden politika gerekliliklerinin nasıl karşılanabileceğidir. Bir eğitimci olarak, araştırmacıların sahip olduğu tüm mevcut seçenekleri açıklayabilirsiniz, çünkü genel olarak açık bilim politikaları bir dizi seçenek sunmaktadır.

Sıkça sorulan bir diğer soru da, araştırmacılar politika gerekliliklerini yerine getirmediğinde ne olacağıdır. Bu durumda, fon sağlayıcılar tarafından izlenen projelerden ya da araştırmacılardan alınan uyarılardan örnekler verebilirsiniz.

Araştırma veri politikası ile ilgili yaygın bir yanlış anlama araştırmacıların tüm verileri açık olarak paylaşması gerektiğidir. Bunun üstesinden gelmek için, bir politika metninde hangi verilerin politikadan etkilendiği ve ne zaman paylaşılması gerektiğine ilişkin açıklamaların bulunduğu farklı kısımlara dikkat çekmelisiniz. Politikalarda yer alan tüm hariç tutulma (opt-out) seçeneklerini de belirtebiliriz. Bu konuları netleştiren iyi bir kaynak Horizon 2020 üzerinden erişilebilen şu örnekteki gibi bir infografik olabilir.

Bir politika tasarlarken neyi başarmak ya da çözmek istediğinizi bilmek önemlidir. Bazen, yeni bir politika ihtiyacı olup olmadığı ve yeni politikanın mevcut olanlarla örtüşüp örtüşmeyeceği düşünülmeden, diğer girişimler takip edilerek politikalar oluşturulur. Bir politika oluştururken temel zorluk, politikanın diğer girişimlerle uyumunu sağlamak ve yasa ve yönetmeliklerle çelişmesinden kaçınmaktır.

Öğrenme çıktıları

  1. Kursiyerler, açık bilimi gerçekleştirirken kendilerini etkileyebilecek herhangi bir politikaya ilişkin gereklilikleri belirleyebileceklerdir.

  2. Telif hakkı ya da veri koruma gibi genel politikalar ve örneğin araştırma sonuçlarının nasıl yayılacağına ilişkin açık bilim ile ilgili spesifik politikaların ayrımını yapabileceklerdir.

  3. Belirli bir politikanın gereğini yapmak için adımları özetleyebileceklerdir.

  4. Politika oluşturmaya yönelik bir oturuma katılan kursiyerler, uygulanmasının/yürütülmesinin ölçümü için hedef ve ölçütler oluşturabildikleri bir açık erişim politikası tasarlayabileceklerdir.

Ek okuma listesi

  • EC Working Group on Education and Skills under Open Science (2017). Providing researchers with the skills and competencies they need to practise Open Science. op.europa.eu

  • Open Research Funders Group & SPARC. Open Policies 101. PDF from orfg.org

  • Model Policy for Research Data Management (RDM) at Research Institutions/Institutes. In: Leaders Activating Research Networks (LEARN) (ed.) LEARN Toolkit of Best Practice for Research Data Management. (s. 133-136). learn-rdm.eu

  • Guidance for Developing a Research Data Management (RDM) Policy. In: Leaders Activating Research Networks, LEARN Project (ed.) LEARN Toolkit of Best Practice for Research Data Management. (s. 137-140). learn-rdm.eu

Projeler ve girişimler

PreviousAçık Hakem/Akran Değerlendirmesi, Ölçevler ve ÖlçümNextYurttaş Bilimi

Last updated